TƏHSIL MÜƏSSƏSƏLƏRİNDƏ TƏLİM-TƏRBİYƏ İŞLƏRİNİN İDARƏ EDİLMƏSİNİN MAHİYYƏTİ VƏ TƏŞKİLİ

TƏHSIL   MÜƏSSƏSƏLƏRİNDƏ     TƏLİM-TƏRBİYƏ    İŞLƏRİNİN   İDARƏ EDİLMƏSİNİN  MAHİYYƏTİ  VƏ  TƏŞKİLİ

Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin baĢlıca vəzifəsi dərin və hərtərəfli biliyə, bacarığa, praktik

hazırlığa, yüksək mədəniyyətə, məsuliyyət hissinə, mütərəqqi dünyagörüĢə malik olan və onu daim inkiĢaf

etdirməyə çalıĢan Ģəxsiyyət formalaĢdırmaq; soykökünə, Azərbaycan xalqının azadlıq və demokratiya

ənənələrinə bağlı olan və mədəni dəyərlərinə dərindən yiyələnən, onu daim inkiĢaf etdirən, ailəsini, vətənini,

millətini sevən və daim ucaltmağa çalıĢan, ümumbəĢəri dəyərlərə yiyələnən, insan hüquqları və azadlıqlarına

hörmət edən, müstəqil və yaradıcı düĢünən, biliyinə yüksək əxlaqi və mənəvi keyfiyyətlərinə, demokratikliyinə

görə dünyanın, ən qabaqcıl ölkələrinin vətəndaĢları səviyyəsində dura bilən sağlam yurddaĢlar yetiĢdirə

bilməkdir.

Məktəbdə gedən yeniləĢmələr onun idarəetmə funksiylarının ciddi surətdə dəyiĢdirilməsini tələb edir. Pedaqoji

Ģəraiti elmi cəhətdən qiymətləndirmək, təlim-tərbiyənin gələcəyini əvvəlcədən duymaq, iĢdə əsas

məsələləri düzgün seçmək, gündəlik iĢləri vaxtında icra etmək əsas məsələ kimi qarĢıda durur.

Müasir məktəbə bir-birilə qarĢılıqlı surətdə əlaqədar hissələrdən ibarət bütöv bir sosial pedaqoji sistem

kimi baxılmalıdır, bu sistem məktəbin daxilində təĢkil olunmuĢdur və xarici mühitlə də müəyyən əlaqəyə malikdir.

Məktəbdə idarə edən və idarə olunan kimi iki yarım-sistem qarĢılıqlı surətdə əlaqədardır. Məktəbin

rəhbərlərini və pedaqoji kollektivi birləĢdirən idarəedici yarımsistem aparıcı rol oynayır. ġagirdlər və onların

təĢkilatları isə idarə olunan sistemə aiddirlər.

Ġdarə etmək nədir? Bu suala müxtəlif cavablar verilir və mahiyyət etibarı ilə hamısı müəyyən fikri ifadə

edir. Fikrimizcə, idarə etmək – məktəbin daxilində baĢ verən mürəkkəb prosesləri və münasibətləri (pedaqoji

prosesləri, təĢkilat proseslərini və metodik prosesləri) Ģüurlu surətdə tənzimləmək deməkdir. Məktəb

təcrübəsində idarəetmə peda-qoji fəaliyyətin dövrəsi olan dərs ili ərzində həyata keçirilir. Ġdarəetmə dövrəsi

aĢağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

– birinci mərhələ – pedaqoji məntiqlə əsaslandırılmıĢ olan məqsədin irəli sürülməsidir;

– ikinci mərhələ – idarə edilən obyektin ilk vəziyyətini hərtərəfli öyrənib müəyyənləĢdirməkdir;

– üçüncü mərhələ – əldə olunmuĢ məlumat əsasında planlaĢdırma iĢi aparmaqdır;

– dördüncü mərhələ–pedaqoji təsirin təĢkilindən və müntəzəm əks-əlaqələrin yaradılmasından, yəni idarə

olunan obyektdən müəyyən parametrlər üzrə müntəzəm Ģəkildə məlumat almaqdan ibarətdir;

– beĢinci mərhələ – sonra göstəriləcək təsirləri operativ Ģəkildə təshih etmək məqsədilə obyektdən gələn

məlumatı təhlil edib qiymətləndirməkdən ibarətdir.

Ġdarəetmənin obyektiv imkanı subyektiv amildən asılıdır, yəni pedaqoji kollektivin rəhbər rolundan

düzgün istifadə edildikdə əməli gerçəkliyə çevrilə bilər. Deməli, idarəetmə dövrəsinin əsası əməli rəhbərlik

sayılır.

«Azərbaycan Respublikasının təhsil qanunu» pedaqoji kollektivin bütün fəaliyyətində əsas

götürülməlidir.

Məqsədyönlük, prinsipiallıq və konkretlik rəhbərlikdə əsas xətt hesab edilir.

Rəhbərliyin təlim-tərbiyə iĢlərinin idarə olunmasında iĢtirakı müəllimlər, valideynlər, Ģagirdlər tərəfindən

daim hiss olunmalıdır.

Rəhbərlikdə o vaxt irəliləyiĢ olur ki, təcrübə ilə dərin biliyi birləĢdirən peĢəkarlıq səriĢtəsi əsas

götürülsün.

Müasir Ģəraitdə təlim-tərbiyəni idarə etmək üçün fiziologiya, psixologiya, pedaqogikanın elmi əsaslarını

bilmək, tədris proqramlarında istifadə edilən ideyaları baĢa düĢmək, müəllimlərin təcrübəsində mütərəqqi

təĢəbbüsləri görmək və buna tərəfdar çıxmaq ön plana çəkilməlidir. Burada real Ģəraitin nəzərə alınması

mürəkkəb pedaqoji məsələləri yaradıcılıqla həll edə bilər.

Ġdarəetmədə nəzarət ili icranı yoxlamağın rolu böyükdür. Pedaqoji fəaliyyət, xüsusən Azərbaycanın

müstəqilliyi Ģəraitində məktəblilərin inkiĢafı, bütövlükdə götürüldükdə ağır və çox məsul iĢdir. Ona görə də

idarəetmə prosesində özünə və iĢ yoldaĢlarına qarĢı tələbkarlıq əsas götürülməklə demokratiklik, humanistlik

unudulmamalıdır. Fəaliyyət prosesinə təkidlə, vaxtında nəzarət etmək, sistemin bütün cəhətlərini əhatə etmək,

mövcud olan müxtəlif formalardan istifadə edilməlidir.

Ġdarəetmə məharəti öz ifadəsini adamlarla ünsiyyət yaratmaq bacarığında tapır. Pedaqoji kollektiv,

Ģagirdlər, valideynlər və digər iĢçilər diqqətli, xeyirxah, ədalətli və nəzakətli rəhbərə inanır və onun ardınca

həvəslə gedirlər.

Məktəb rəhbəri fəaliyyətində iki əsas vəzifəni yerinə yetirir: onun Ģəxsiyyəti Ģagirdlərə və iĢ yoldaĢlarına

tərbiyələndirici təsir göstərir. O, iĢdə adamlara Ģəxsi nümunədir. Rəhbərin müsbət keyfiyyətlərinin, təĢkilatçılıq25

qabiliyyətinin etiraf edilməsi və hörmətlə qarĢılanması onun nüfuzunu artırır, Ģəxsiyyətinə layiq yüksək etibar

qazandırır.

Pedaqoji prosesin təkmilləĢdirilməsi fəaliyyətinə idarəetmənin təĢkilatı funksiyası, təĢkilatçılıq əməyi kimi

baxmaq lazımdır.

Nəzərdə tutulmuĢ proqramın – (məktəbin iĢ planı) vaxtında və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsini təmin

etmək üçün iĢin tənzimlənməsindən çox Ģey asılıdır.

Pedaqoji prosesi yeni keyfiyyətli vəziyyətə gətirmək, Ģagirdləri möhkəm və dərin biliklərlə, eləcə də

bacarıq və vərdiĢlərlə silahlandırmaq, onları əməyə hazırlamaq, ideya-siyasi, mənəvi, estetik və fiziki inkiĢafını

yaxĢılaĢdırmaq üçün geniĢ iĢ aparılır.

Burada Ģagirdlərin təhsil və əmək fəaliyyətində məsuliyyətinin artırılması, onların ümumi fəallığının

gücləndirilməsi, Ģagird kollektivinin özünüidarəsinin inkiĢaf etdirilməsi vacib sayılır.

Ġdarəetmənin məqsəd və vəzifələri

Ġdarəetmə fəaliyyətinin təĢkilində aĢağıdakı məsələlərin həlli nəzərdə tutulur:

– Ġdarəetmənin quruluĢunun müəyyənləĢdirilməsi;

– hər dövr üçün quruluĢ, məzmun və funksional komponentlərin ayrılması;

– idarəetmənin bütün dövrlərində iĢdə olan çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün qarĢılıqlı fəaliyyətin təĢkil

edilməsi;

– pedaqoji və Ģagird kollektivləri səviyyəsində idarəetmə bacarığının öyrənilib həyata keçirilməsi;

– əks-əlaqə, koordinasiya və idarəetmədə münasibətlərin yaradılması.

Ġdarəetmənin təĢkili dedikdə rəhbərliyin məktəb daxilində həyata keçirməli olduğu sahələri nəzərdə

tutmaq lazım gəlir.

Məktəb direktorunun təĢkilati iĢdə aparıcı rolu ondan ibarət olur ki, o, müəllimləri, Ģagird və valideyn

kollektivini və ayrı-ayrı Ģagirdləri idarəetməyə cəlb edir, kollektivin fəaliyyətində bir sistem yaradır.

Məktəb rəhbərindən dərin nəzəri biliyə, təĢkilatçılıq bacarığına, kollektivdə müəyyən psixoloji mühit

yaratmağa malik olması tələb olunur.

Ġdarəetmənin təĢkilində siyasi tərbiyə, tədris, təlimati –metodik təĢkilatçılıq və təsərrüfatçılıq fəaliyyətinə

diqqət yetirilir.

TəĢkilatçılıq iĢində məktəbin kadrların seçilib yerləĢdirilməsi, pedaqoji kollektiv arasında təlim-tərbiyə və

ictimai tapĢırıqların dəqiqləĢdirilməsi, özfəaliyyət orqanları və Ģagirdlərin yaradıcı birliklərinin iĢinin təĢkili,

pedaqoji kadrların yüksək iĢgüzarlığını təmin etmək üçün Ģəraitin yaradılması, optimal rejimin təmin olunması,

ümumməktəb kollektivinin dəqiq və mürəkkəb iĢ ritminin qaydaya salınması, iĢçilərin hüquq və vəzifələrinin

müəyyənləĢdirilməsi kimi aktual məsələlər öz əksini tapır.

ġəxsiyyətə kollektiv və ictimai təĢkilatların təsirinin təĢkili, əmək intizamını möhkəmləndirməyə,

məktəbdə məsuliyyət hissini artırmağa, rəhbərlik qarĢısında hesabat verməyə və təcrübə mübadiləsi aparmağa

geniĢ imkan verir.

Məktəb rəhbərlərinin əsas keyfiyyətlərindən biri odur ki, özünü təkmilləĢdirə bilsin, təkmilləĢmiĢ rəhbər

müəllim və Ģagird kollektivini səfərbər edib, pedaqoji prosesin təkmilləĢdirilməsi məsələlərini həll edə bilməz.

Ġdarəetmənin təĢkilində təsir müxtəlif xarakterdə olur: tabeçilikdəki iĢçinin öz iĢ dairəsi və onun vəzifələri

haqqında məlumatlandırılmasında iĢçinin arzusunun öyrənilməsi, etdiyi hərəkətə inamın yaradılması,

intellektuallıq və emosionallığa zəmin hazırlanması, kollektivin üzvləri arasında yüksək fəaliyyətin təĢkili və

ruh düĢgünlüyünün aradan qaldırılması və s.

Ġdarəetmənin quruluĢu

Pedaqoji prosesin idarə edilməsində bütün iĢtirakçılar öz iĢləri üçün məsuliyyət daĢıyır və özündən

yüksək pillədə olanlar qarĢısında hesabat verir. Ġdarəetmə fəaliyyəti aĢağıdakı pillələr üzrə təĢkil olunur:

– birinci pillə – məktəb direktoru;

– ikinci pillə–təlim-tərbiyə iĢləri üzrə müavinlər, sinifdənxaric və məktəbdənkənar tərbiyə iĢləri üzrə

təĢkilatçı;

– üçüncü pillə–pedaqoji kollektivin ictimai təĢkilatları və kollegial idarəetmə orqanları;

– dördüncü pillə–müəllimlər, tərbiyəçilər və sinif rəhbərləri;

– beĢinci pillə–müəllimlər və Ģagirdlər.

Xüsusilə, yuxarı sinif Ģagirdləri, birgə fəaliyyət göstərən orqanlar (pedaqoji və Ģagird kollektivinin birgə

Ģurası, məktəbdə keçirilən xətt, müxtəlif komissiya və Ģuraların iĢi və s. );

– altıncı pillə-Ģagird kollektivi, gənclər və uĢaq birlikləri, Ģagird özünüidarə orqanları;26

– yeddinci pillə – Ģagird kollektivin bir üzvü kimi;

Tərbiyə edənlə, tərbiyə olunanın idarəetmədə birgə fəaliyyəti məktəblinin sosial çərçivədə təcrübəsini

geniĢləndirir, məktəbdaxili pozitiv münasibətləri formalaĢdırmağa kömək edir, həlledici mərhələlərdə öz fikrini

deməyə imkan verir, müəllimlərlə ittifaq yaratmağa, onların yaxın köməkçisi olmağa istiqamətləndirir. Buna

görə də müəllim və Ģagird idarəetmə orqanlarının birgə qərarının lazımlı, obyektiv və təxirəsalınmaz olması

zərurəti meydana gəlir.

Məktəbi idarəetmənin məqsədi, onun strukturuna daxil olan sahələrin iĢinin məzmunu ilə bağlı olub, hər

bir konkret Ģərait üçün müəyyənləĢdirilir. Bunun üçün struktura daxil olan sahələrin hər birində mövcud

vəziyyəti aĢkara çıxarmaq, müəyyənləĢdirmək və bunların nəticələrinə əsasən iĢi daha da təkmilləĢdirmək,

yaxĢılaĢdırmaq, onun səmərə və keyfiyyətini yüksəltmək üçün tədbirlər hazırlamaq daha əhəmiyyətli olur. Hər

bir sahə üzrə konkret məqsəd müəyyənləĢdirmək tələb olunur. Məsələn, dərsin müzakirəsi müxtəlif məqsədlərlə

aparıla bilər, müəllim fəaliyyətini öyrənmək, Ģagirdlərin bilik keyfiyyətini müəyyənləĢdirmək, dərsdə seçilmiĢ

metodların məqsədəuyğunluğu, istedadlı Ģagirdlərlə aparılan iĢ, əyani və texniki vasitədən istifadə və s. bu

prosesdə fənlərin xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla metodbirləĢmələrdə hər bir müəllimin qarĢısında qoyulan

vəzifəni konkretləĢdirmək və detallaĢdırmaq üçün istiqamət verilir. Ġdarəetmənin təĢkilində Ģagird kollektivinin

fəaliyyəti möhkəm və dərin biliyə yiyələnməyə, Ģagirdlərin Ģüurlu fəaliyyətini inkiĢaf etdirməyə, müstəqil biliyini

artırmağına stimul yaratmağa istiqamətləndirilir.

Ġdarəetmənin təĢkilində valideynlər də kənarda qalmır. Onlar pedaqoji praktikumlar vaxtı ev tapĢırıqlarını

necə yerinə yetirmək qaydasını öyrənir və öz uĢaqlarına bu sahədə kömək edirlər.

Məktəb rəhbərinin vəzifəsi idarəetmənin təĢkilindəki bütün iĢtirakçıların fəaliyyətini müəyyənləĢdirmək,

iĢlərini stimullaĢdırmaq üçün Ģərait yaratmaq, fərdi-psixoloji fəaliyyəti düzgün qiymətləndirmək üçün üfüqi və

Ģaquli istiqamətlərdə hərəkət etməkdən ibarətdir.

Pedaqoji prosesin təkmilləĢdirilməsi, səmərəli yollar, metodlar və vasitələr axtarmaqda kollektivin

yaradıcı düĢünməsi üçün stimul yaratmağın da əhəmiyyəti çoxdur.

Bütün bunları əmr, sərəncam və göstəriĢlərlə həyata keçirmək çətindir. Buna görə məktəb rəhbərinin

təĢkilatçılıq bacarığından çox Ģey asılıdır. Ġdarəetmədə iĢtirak edənlərin baĢqasına hörmətlə yanaĢmağı, onlarla

yarıĢa girməyi, öz iĢinə yaradıcı münasibət bəsləməsinə inandırmağı, kollektivdə yaradıcı atmosferə imkan

verməyi əsas amillərdəndir.

TəĢkilati iĢ idarəetmədə iĢtirak edənlər üçün konstruktiv və metodik alət olmaqla mərhələlər üzrə həyata

keçirilir.

Birinci mərhələ – müəllimlərin yaradıcı qrupları ilə fəaliyyətin modeli iĢlənir, ümumməktəb planındakı

təlim və tərbiyə məsələlərinin aktual problemləri həll edilir. Bu, struktur sxem Ģəklində hazırlanır, bütün

fəaliyyəti sistemləĢdirir, həm də bir müəllim və tərbiyəçinin iĢinin planlaĢdırılması, verilən tapĢırığın həyata

keçirilməsi üçün əyani təsəvvür yaradır.

Sxemdə göstərilmiĢ elementlər arasında qarĢılıqlı bağlılığın vahidliyi, optimallığı pozularsa, bu bütün

təhsil sisteminin ritminə təsir göstərir.

Məktəbdə fəaliyyət göstərən özünüidarə sisteminin quruluĢ sxemi, məzmun və funksional komponentlərin

qarĢılıqdı əlaqəsi nəzərə alınmaqla hazırlanır. Burada Ģagird kollektivinin inkiĢaf səviyyəsi nəzərə alınır.

Sxem müəllim və Ģagirdlərin Ģagird özünüidarəsinin nəzəri və metodik əsaslarını öyrənməsi üçün

məqsədyönlü iĢ aparmasında düzgün istiqamət verir, özünüidarə orqanlarında və onun təĢkili formasının inkiĢaf

etdirilməsində mürəkkəbliyi aradan qaldırır. Həm də sxem müəllim və Ģagird kollektivinin iĢgüzar və yaradıcı

Ģəkildə əlaqəli iĢləmələri üçün inkiĢaf proqramı olur.

Məktəbdə kollektivdə olan münasibətin inkiĢaf səviyyəsindən asılı olaraq belə nəticə çıxarmaq olur ki,

hər bir məktəbin təĢkilati iĢində verilmiĢ sxemdən diferensial Ģəkildə istifadə etmək lazım gəlir. Birinci və ikinci

pillələrdə – pedaqoji tələb, təlimat göstərmək, inam və çalıĢma, üçüncü və dördüncü pillədə ictimai rəy qarĢılıqlı

maariflənmə, diskussiya kimi metodlardan istifadə etmək, kollektivin təĢkilatçılıq iĢinin inkiĢafına xeyir verə

bilər. Bu məsələlər məktəb rəhbərinin Ģagirdlərin tərbiyə iĢinin təĢkilindəki fəaliyyətində diqqət mərkəzində

olmalıdır.

Birinci mərhələdə idarəetmənin təĢkilinin quruluĢ sxemi, pedaqoji prosesdə məktəb kollektivinin hamısı

cəlb edilməklə fəaliyyətə baĢlamağa istiqamət verir. Bu mərhələdə idarəetmə fəaliyyətində yaradıcı müəllimlər

qrupu komplektləĢdirilir. Belə müəllimlərdə öz iĢini sevmək və nəzəri cəhətdən hazırlıqlı olmaq, pedaqoji

təsirin mahiyyətini dərk etmək iĢində düzgün istiqamət götürmək, axtarıcılıq həvəsi oyatmaq, pedaqoji

məsələlərin həllində səmərəli forma və metodlar axtarmaq, kollektivdə müsbət mənada psixoloji mühit yaratmaq,

bütün baĢlanmıĢ əhəmiyyətli iĢi müdafiə etmək kimi keyfiyyətlər formalaĢır. Bu sxem həm də iĢin yerinə

yetirilməsində müəllimləri təlimatlandırır.

Ġkinci mərhələdə – iĢlənmiĢ modeli özündə əks etdirir. Ġdarəetmə fəaliyyətində müxtəlif forma və metodlar

dəqiqliyi ilə verilir. Nə ediləcək, hansı yollarla və hansı müddətə? Məktəb rəhbərləri ilə pedaqoji kollektiv, 27

pedaqoji kollektivlə Ģagird kollektivi, müəllimlərlə valideynlər, uĢaq və gənclər birlikləri, Ģagird kollektivi,

əlaqə sistemi yaradır. Ġkinci mərhələdə istehsalat müĢavirələri, məktəb Ģurası, pedaqoji Ģura və s. orqanların

qərarları vaxtaĢırı olaraq pedaqoji kollektivin fəaliyyəti planlaĢdırılarkən iĢlənmiĢ proqram olur. Burada bir çox

məsələlər öz əksini tapır:

– icraçıların seçilməsi;

– əməyin rasional forma və metodlarının müəyyənləĢdirilməsi;

– ictimai təĢkilatların təĢəbbüskar fəaliyyəti və s.

Məktəb rəhbəri bu məsələlərin həllində hər bir təklifi irəli sürən kollektivin funksiyasını, onların

imkanlarını yaxĢı bilməklə onlar arasında iĢin düzgün bölüĢdürülməsinə nail olmalıdır. Bütün müəllimlər

arasında bölünmüĢ tapĢırıqlar məĢğuliyyətinə görə həcmcə bərabər olmalıdır. Onlardan birini çox yükləyib,

digərinə isə az iĢ tapĢırmaq olmaz.

Üçüncü mərhələ – təĢkilatçılıq iĢi müəllim, Ģagird və valideynləri iĢlənmiĢ proqramı yerinə yetirməyə

səfərbər etməkdən asılıdır. Burada idarəetmə funksiyası çoxsahəli və məsuliyyətlidir, onun mexanizmi çox

mürəkkəbdir. ĠĢin səviyyəsinin müxtəlifliyi, tərbiyə edənin və tərbiyə olunanın ictimai fəallığının

xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq müxtəlif metod və vasitələrdən istifadə etməklə onların davranıĢ və fəaliyyətini

tənzim etmək lazım gəlir. Bu mərhələdə idarəetmə fəaliyyətinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, məktəbdə kollektivin

hər bir üzvü üçün ona tapĢırılan iĢi lazımi səviyyədə yerinə yetirməsinə Ģərait yaradılsın:

– yerinə yetirilən iĢin məzmunu və metodu ilə əlaqədar aydın təlimat vermək:

– idarəetmənin bütün pillələrinin fəaliyyəti ilə razılığın əldə olunmasını təmin etmək;

– hər bir əməkdaĢın iĢi ilə daim maraqlanmaq, iĢinə görə onun əməyini qiymətləndirmək;

– idarəetmədə iĢtirak edənlərin fəaliyyətini stimullaĢdırmaq, onlara yaradıcı münasibət;

– iĢdə istifadə olunmamıĢ ehtiyatların tapılması;

– verilmiĢ hər bir tapĢırığın yerinə yetirilməsini müĢahidə etmək və onun həyata keçirilməsinə nail olmaq.

Bakı Ģəhəri Sabunçu rayonu 187 nömrəli məktəbdə «Müasir məktəbdə dərsin səmərəliliyinin

yüksəldilməsi» problemi ilə bağlı aparılan təĢkilati iĢin məzmunu, onların mərhələlər üzrə aparılan iĢ təcrübəsini

təhlil etmək nümunə üçün faydalı olar.

Birinci mərhələdə məktəbin direktoru S. Zeynalovanın rəhbərliyi ilə iĢçi qrupu tərəfindən yaddaĢ (quruluĢ

sxemi) hazırlanır. Müəllimlər üçün hazırlanmıĢ bu yaddaĢda təlim keyfiyyətinin yüksəldilməsini təmin edən

əsas tələblər öz əksini tapır. Ġkinci mərhələdə bu məsələ ilə əlaqədar iĢ planı pedaqoji Ģuranın müzakirəsinə

vermək üçün direktoryanı müĢavirədə təsdiq edilir. Plana uyğun olaraq hər bir müəllim öz həmkarının 5-7

dərsində iĢtirak edir, təcrübəsi ilə əlaqəli fikir mübadiləsi olur ki, bu da kollektivdə pedaqoji tapıntıları aĢkara

çıxarır. Yaradıcı iĢində hazırladığı eksponatın sərgisində iĢtirak edir, pedaqoji Ģuradakı fəaliyyəti, məktəbdə metodik

iĢə kömək məqsədilə hazırladığı tövsiyələrlə tanıĢ olur. Bu iĢdə metodbirləĢmə rəhbərinin də rəyi

öyrənilir. Müəllimin verilmiĢ fənn üzrə iĢ təcrübəsini ümumiləĢdirmək, onun yaradıcı iĢinin sərgisini təĢkil

etmək, nəzəri və metodik vəsaitlə vitrinlər tərtib etmək, məruzə üçün material hazırlamaq, qərar layihəsinin

hazırlanmasında iĢtirak etmək.

Təlim-tərbiyə iĢləri üzrə direktor müavininin rəhbərliyi ilə müəllimlərin çıxıĢı üçün inkiĢaf etdirilmiĢ

təlim sahəsində aĢağıdakı tematika hazırlanmıĢdır: təlim məqsədinin müəyyənləĢdirilməsi, dərsə hazırlıqda

tərbiyənin və inkiĢafın nəzərə alınması və bunun iĢin məzmununda öz əksini tapması, dərsin təĢkili metodları,

yeni materialın öyrənilməsi ərəfəsində Ģagirdlərə xüsusi tapĢırıqların verilməsi, kiçik əyanilikdən istifadə

etməklə Ģagirdlərin düĢündürücü fəaliyyətinin inkiĢaf etdirilməsi, kitab üzərində iĢlənilməsi və s.

Mövzu üzrə yığılmıĢ materialın ümumiləĢdirilməsi və sistemə salınması iĢində pedaqoji Ģuranın

təĢkilatçısından böyük ustalıq tələb olunur. Pedaqoji Ģuraya 9-10 gün qalmıĢ təlim-tərbiyə iĢləri üzrə direktor

müavini metodbirləĢmə rəhbərləri ilə birlikdə qərar layihəsini iĢləyir və onu tanıĢlıq və təkmilləĢdirmək üçün

müəllimlərlə müzakirə edir.

Məktəbin direktoru da bu prosesdə bilavasitə iĢtirak edir.

Üçüncü mərhələdə müəllimlərin müsbət nəticə əldə etmələri yuxarıda göstərilən təĢkilati iĢlərin vaxtaĢırı

aparılmasından asılı olmuĢdur. Pedaqoji Ģuranın qiymətli məsləhəti və tövsiyələrini müəllimlər düzgün

qiymətləndirmiĢ, qəbul etmiĢlər. Nəticədə isə onların metodik sahədəki biliyi çoxlu yeniliklərlə

tamamlanmıĢdır. Müasir dərsin səmərəliliyinin artırılması ilə qoyulmuĢ problem məktəbdə dərin düĢünülmüĢ

sistemdə aparılmıĢdır. Bu sistemin mahiyyətini dərk etsin və öz iĢini verilmiĢ istiqamətdə qura bilsin, onun

perspektivliyini müəyyənləĢdirsin. Onlarda problemə qarĢı dərin maraq oyatsın.

Göstərilən istiqamətdə müəllimlərin fəaliyyətinin koordinə edilməsi, məktəb rəhbərləri, metodbirləĢmə

rəhbərlərinin və müəllimlərin vəzifələrinin nəzərdən keçirilməsi və s. təĢkilatçılıq iĢinin əsası olmuĢdur.

TəĢkilatçılıq iĢinin yuxarıda göstərilən quruluĢ sxemi əsasında planlaĢdırılmıĢ iĢ dəqiq, tam, konkret və

aydın Ģəkildə olur. Ġdarəetmənin təĢkili ilə əlaqədar olan quruluĢ sxemi ilə fəaliyyətin planlaĢdırılması, onun vahid

nəzəri və praktik məsələlərinə əməl olunması:28

– təĢkil olunmuĢ prosesin mahiyyətini dərindən dərk etməyə kömək edir;

– kollektivdə təĢəbbüskarlıq və yaradıcılıq meydana gəlir;

– müəllimlərin yaxĢı öyrənmək və tətbiq etmək imkanlarını geniĢləndirir;

– pedaqoji kollektivin özlərinin imkan və bacarıqlarını aĢkara çıxarır.

Məsələn, müəllimlərdən biri yaxĢı rəsm çəkir, digəri idmançıdır, baĢqası musiqini yaxĢı bilir, baĢqa birisi

tikməyi və toxumağı bacarır və s. beləliklə, onların hər birinin bacarığının müvafiq təĢkilati tədbirlərə cəlb

olunmasına imkan yaranır.

Bunu məktəbin pedaqoji kollektivi dəqiq bilir ki, onlara tapĢırılmıĢ hər hansı təĢkilati iĢin yerinə

yetirilməsi haqda hesabat verəcəklər.

Müəllimlərə ictimai iĢ verilərkən məktəb həmkarlar təĢkilatının razılığı alınır. Müəllimlərin öz arzuları

nəzərə alınmaqla pedaqoji Ģurada təsdiq olunur. Məktəbin, demək olar ki, bütün müəllimləri belə təĢkilati iĢə

cəlb olunur. Onların hər biri hesab edir ki, ictimaiyyət üçün xeyir verə bilər. Bütün bunlar təĢəbbüskarlığı

stimullaĢdırır, yaradıcılıq atmosferi təĢkil edir, Ģagirdlərin özfəaliyyət və müstəqilliyinə kömək edir, onları

kollektivçiliyə öyrədir. Onlar məktəbdə özlərini gənc vətəndaĢ hiss edir ki, bu da məktəbdə yüksək mənəvipsixoloji

mühit yaradır.

Ġdarəetmənin təĢkili müəllim və Ģagird kollektivinin fəaliyyətinin hansı üsulla öyrənilməsi səviyyəsindən

çox asılıdır. Bu asılılıq idarəetmənin quruluĢ sxemində öz əksini tapır. Bu quruluĢ sxemində məktəb rəhbərinin

idarəetmə fəaliyyəti vurğulanır.

– məktəb rəhbəri kollektivin iĢinə analitik qiymət verməyi bacarsın;

– təlim-tərbiyənin konkret məsələlərində müəllimin fəaliyyətindəki psixoloji halları dərk etsin;

– kollektivinin səviyyəsinin inkiĢaf etməsinin dəstəkləsin;

– idarəetmədə təcrübəsi, biliyi, təsiretmə və s. kimi Ģəxsi ehtiyatlardan istifadə etsin.

Göstərilən strukturu, məzmunlu və funksional komponentlərin təĢkili məktəbdaxili idarəetmənin əsasını

təĢkil edir.