Qiymətləndirmədə standart və meyarın rolu. ~ TƏHSİL VƏ İDARƏETMƏ

Qiymətləndirmədə standart və meyarın rolu.

AYTƏN CUMALİYEVA

Məzmun standartlarının mənimsənilməsi istiqamətində , əsasən aşagədakı qiymətləndirmə növlərindən istifadə olunur.Əvvəlcə, gəlin görək, qiymətləndirmə nədir?

Qiymətləndirmə-dəyərdir, nailiyyətdir,prosesdir,sistemdir.

Qiymətləndirmə standartı-təhsil alanların nailiyyət səviyyəsinə qoyulan dövlət tələbidir.

Qiymətləndirmə

Diaqnostik Formativ Summativ

Diaqnostik qiymətləndirmə:

---- İlkin səviyyənin qiymətləndirilməsi, təhsil səviyyəsinin, dərs ilinin, tədris vahidlərinin əvvələində sinifdəki şagirdlərin bilik və bacarıqları, eyni zamanda, şagird bir ümumi təhsil müəssisəsindən digərinə gəldikdə, sinfi dəyişdikdə və digər zəruri hallarda onun bilik və bacarıqları haqqında məlumat toplamaq, şagirdə fərdi yanaşmanı təmin etmək məqsədi ilə aparılır.

Sadə dildə desək,diaqnostik qiymətləndirmə - diaqnoz - ilkin qiymət (həkim yanındasan-sənin əlamətlərin haqqında suallar verir– xəstəlik barədə ilkin rəy çıxarır, diaqnoz qoyur.)

Formativ qiymətləndirmə:

---- Şagirdin məzmun standartlarından irəli gələn bilik və bacarıqların mənimsənilməsinə yönəlmiş fəaliyyətini izləmək, bu zaman qarşıya çıxan problemləri aradan qaldırmaq və təhsilalanı istiqamətləndirmək məqsədi ilə aparılır.

Sadə dildə- Formativ qiymətləndirmə-cari, sürətli qiymətləndirmədir.

Summativ qiymətləndirmə:

---- Summativ qiymətləndirmə: kiçik, böyük, yekun olmaqla üç yerə ayrılır.Kiçik summativ qiymətləndirmə-bəhs və bölmənin sonunda müəllim tərəfindən, böyük summativ qiymətləndirmə-yarımillərin sonunda ümumi təhsil müəssisəsinin rəhbərliyinin və ya yaradılan komissiyanın nəzarəti ilə fənni tədris edən müəllim tərəfindən aparılır.

Haşiyə: Bəzən, fənni tədris edən müəllimə icazə vermirlər ki, testdə iştirak etsin. Mən bununla razılaşmıram. Çünki, ibtidai sinif müəllimi olduğum üçün, tam məsuliyyəti ilə söyləyirəm ki, şagirdlər – bu zaman bir fobiya –qorxu yaşayır. Axı, hamımız dərk edirik ki, müəllim şagird üçün –doğmadır, əzizdir, ana əvəzidir. Bu qorxudan-şagird öz biliyinin yarısını itirir. Bu, birbaşa-şagirdin psixoloji durumuna təsir edir. Bunları –nəzərə almaq lazımdır.

Bütün bu qiymətləndirmə formaları haqqında çox yazılıb, çox deyilib. Amma, mən bu gün region müəllimilərinin əziyyət çəkdikləri – formativ qiymətləndirmə haqqında danışacağam.

Formativ qiymətləndirmə nümunələri:

Azərbaycan dili. 2-ci sinif.

İllik planlaşdırmaya nəzər salırıq. Tutaq ki, 10.10.2014-cü il tarixində mövzumuz: 28-ci dərsdir. 4 saat.

Oxu : “Mehriban səma”

Yazı: “İş dəftəri, səh.44, mövzu ilə bağlı tapşırıqlar.”

Bizə verilən standart:

1.2.1. Müşahidə etdikləri, eşitdikləri və oxuduqları haqqında danışır.

1.2.3. Nitqində müvafiq bədii ifadələrdən istifadə edir.

2.1.3. Öyrəndiyi yeni sözlərdən nitqində istifadə edir.

3.1.4. Müşahidə və təəssüratlar əsasında kiçikhəcmli inşalar yazır.

4.1.5. Sözləri qrammatik mənasına görə fərqləndirir.

Hər bir standartın da real məqsədi-nəticəsi var.

Məsələn:

4.1.5. Standartının məqsədi-nəticəsi : (yəni, sonda şagird nə öyrənir, nə əldə edir, müəllim bu standartı reallaşdırmaqla-hansı nəticəyə gəlir)

Nəticə: Əlamət bildirən sözləri seçir, onların aid olduğu sözü müəyyənləşdirir.

Məzmun standartı	Məqsəd-nəticə
1.2.1. Müşhidə etdikləri,və oxuduqları haqqında danışır.	Öz bilikərinə əsaslanaraq problemin həlli ilə bağlı fikir bildirir.
1.2.3. Nitqində müvafiq bədii ifadələrdən istifadə edir.	Mətndə rast gəldiyi bədii ifadələri (məcazları, epitetləri)cümlədə işlədir.
2.1.3. Öyrəndiyi yeni sözlərdən nitqində istifadə edir.	Öyrəndiyi yeni sözləri cümlələrdə mənasına uyğun işlədir.
3.1.4. Müşahidə və təəssüratlar əsasında kiçikhəcmli inşa yazır.	Siniflə birgə getdiyi ekskursiya haqqında kiçikhəcmli esse yazır.
4.1.5. Sözləri qrammatik mənasına görə qruplaşdırır.	Mətndən əlamət bildirən sözləri seçir, onların aid olduğu sözü müəyyənləşdirir.

Müəllim üşün vəsaitdə (MMV)-

“Mehriban səma ” mövzusuna -5 standart və hər standarta -5 məqsəd, nəticə tövsiyyə olunub. Bəli, tövsiyyə olunub. Bütün bu standartları 2saata reallaşdırmaq-qəti mümkün deyil. Bu zaman müəllim öz sinfinin səviyyəsini mütləq şəkildə nəzərə almalıdır.Əgər, sinifin-potensial imkanı varsa belə, müllim yalnız iki və ya üç standart reallaşdıra bilər. Amma, nə qədər güclü sinif olsa da-zəif, orta və yaxşı oxuyanlar da mütləq şəkil almalıdır. Və, bu artıq –səviyyələrə bölünmək deməkdir.

1-ci səviyyə - zəif

2-ci səviyyə- orta

3-cü səviyyə- yaxşı

4-cü səviyyə-əla.

Mən müəllim kimi sinfimin səviyyəsinə uyğun olaraq:

Oxudan-1.2.1. standartını, Yazıdan- 4.1.5. standartını reallaşdırmağı qərara alıram.

Bu zaman, mənim köməyimə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin : “Ümumtəhsil məktəblərinin I-V sinifləri üçün fənn kurikulumları” kitabı çatır.

Kitabın 308-309- cu səhifələrini açıram.

Yazılıb: II sinif. Dinləyib-anlama və danışma.

Bu – məzmun xəttidir.1-ci sinifdən 4-cü sinfə kimi, bu məzmun xətti davam edir.Dəyişmir. Amma, hər sinif səviyyəsinə görə- bir qədər genişləndirilmiş, bir qədər qəlizləşdirilmiş və daha dolğun formada.Azərbaycan dili fənnində - 4 məzmun xətti var:

1.Oxu,

2.Yazı,

3.Dil qaydaları,

4. Dinləyib anlama və danışma.

“Məzmun standarı ” bölməsinə baxaq:

1.1. Şagird dinlədiyi fikri anladığını nümayiş etdirir.

Bu-əsas standartdır. Lazımi vaxt-dəyişir.

1.1.1. Sual verməklə dinlədiyi fikrin mahiyyətini aydınlaşdırır.

Bu-alt standartdı. Daim dəyişir.

Biz –indi nəyi əldə etdik? Sxemə baxaq.

Məzmun xətti. Əsas standart. Alt standart.

1. 1. 1.

Necə oxunur?

1. “Dinləyib-anlama və danışma” məzmun xəttinin: 1.1.Şagird dinlədiyi fikri anladığını nümayiş etdirir-əsas standartının,

1.1.1. Sual verməklə dinlədiyi fikrin mahiyyətini aydınlaşdırır-alt standartı.

Mənim reallaşdırdığım standart isə:

1.2.1. Müşahidə etdikləri, eşitdikləri və oxuduqları haqqında danışır.

Bu nüansa fikir verək:

1. Dinləyib-analama, danışma - Məzmun xətti.

1.2. Şagird şifahi nitq bacarıqlarına malik olduğunu nümayiş etdirir.(artıq-əsas standart dəyişdi)

1.2.1. Müşahidə etdikləri, eşitdikləri və oxuduqları haqqında danışır. (artıq-alt standart da dəyişdi)

Yan tərəfdə səviyyələr göstərilib. Sonrakı qrafada :Qiymətləndirmə standartları.

1.2.1. Alt standartın qarşısına səviyyələr və hər səviyyənin qarşısında isə meyarlar (ölçü. Yəni, bu ölçülərə cavab verən -şagird) göstərilib.

1-ci səviyyənin şagirdi:

---- Müşahidə etdiyi- əşya haqqında danışır.

2-ci səviyyənin şagirdi:

---- Müşahidə etdiyi –hadisələr haqqında danışır.

3-cü səviyyənin şagirdi:

---- Eşitdikləri haqqında danışır.

4-cü səviyyənin şagirdi:

---- Oxuduğu haqqında danışır.

Mən burada bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. Fikir verin:

Zəif oxuyan şagird (1-ci səviyyə)- gördüyü əşya haqqında danışır.

Orta oxuyan şagird (2-ci səviyyə)- bu əşyanı-gördüyünü və eyni zamanda ona uyğun hadisəni danışır.

Yaxşı oxuyan şagird (3-cü səviyyə)- gördüyü əşyanı, ona uyğun hadisəni və eyni zamanda bu əşya haqqında əlavə olaraq eşitdiklərini danışır.

Əla oxuyan şagird (4-cü səviyyə) isə- gördüyü əşyanı, ona uyğun hadisəni, bu əşya haqqında əlavə olaraq eşitdiklərini və eyni zamanda hansısa mənbədən oxuduğunu, axtarış nəticəsində əldə etdiyi əlavə bilikləri danışır.

Və artıq burada,biz müəllimlər –sadədən mürəkkəbə - prinsipinə riayət etmiş oluruq.Eyni zamanda- 1-ci səviyyənin şagirdi-2-ci səviyyənin şagirdinə, 2-ci 3-cüyə, 3-cü 4-cüyə bənzəməyə, onun kimi olmağa, “mən də onun kimi oxuyacam, danışacam”, və ya “məndə də elə alınacaq, “ görəsən-bacararam?”, “ müəllimədən xahiş edərəm-mənə də yardım edər” deyə – düşünürlər. Bu da müəllimin dəstəyi ilə, onun həvəsləndirməsi ilə, istər verbal-sözlə, istər hədiyyə ilə, istər nümunə göstərməklə, istər valideyinə tərifləməklə-birbaşa psixologiyaya təsir edir, şagirdin qarşısana məqsəd qoymağa yardımçı olur.

Və bu meyarlar (bu ölçülər) hər səviyyənin şagirdinin gündəliyinə də bu formada yazılır.Bunun başqa tərəfi də var: valideyin evdə uşagın nəyi bilib-nəyi bilmədiyini, oxuduğunu, öyrəndiyini necə nümayiş etdirdiyini, hansı hissədən zəif olduğunu,nəyi bacarıb, nəyi bacarmadığını, zəif nöqtələrini, zəif hissələrini-bu meyarlar, bu ölçülər vasitəsi ilə bilir.Gündəlik-müəlimlə valideyin arasında bir-körpü rolunu oynayır. Onlar bir-biri ilə: gündəlik vasitəsi ilə əlaqə saxlayırlar.

Yazı. 4-cü məzmun xətti . Dil qaydaları.

4.1. Şagird zəruri dil qaydalarını mənisədiyini nümayiş edir.

4.1.5. Sözləri qrammatik mənasına görə qruplaşdırır.

	Dil qaydaları.
Məzmun standartı	Səviyyə	Qiymətləndirmə standartı.
4.1.5. Sözləri	4	Cümləni müvafiq işarələrlə tamamlayır.
qrammatik	3	Məqsəd və intonasiyaya görə cümlə qurur.
mənasına	2	Cümləni söz və söz birləşməsindən fərqləndirir.
görə qruplaşdırır.	1	Sözləri qrammatik mənasına görəseçərək qruplaşdırır.

Sözümün əvvəlinə qayıdıram. Bu mövzuya ( söhbət- “Mehriban səma” mövzusundan gedir.) planlaşdırmada - 4 saat verilib. Müəllim tövsiyyə olunan standartın ikisini – 2 saata, yerdə qalan standartı isə - o biri 2 saatda reallaşdıra bilər.Nəticədə-Dövlətin qarşıya qoyduğu tələblər,standartlar, məqsəd və nəticə həyata keçirilmiş olur.Bu zaman belə bir sxem əldə etmiş oluruq:

Standart nəticə meyar səviyyə

Mən meyarlar əsasında, səviyyələr üzrə qiymətləndirməni daha dolğun, daha yaxşı başa düşülüb, anlanılması üçün, başqa sinifdən və başqa fənnlərdən də misallar gətirmək istəyirəm.

Həyat bilgisi. 4-cü sinif.

Mövzu: “ Qida zəhərlənmələri”. Standart: 4.1.3, 4.1.2.

Məzmun standartı	Səviyyə	Qiymətləndirmə standartı
4.1.2. Nümunələr əsasında sağlamlığın qorunmasına aid kiçik təqdimatlar edir.	4	Zərərli vərdişlərin özünün və başqalarının sağlamlığına mənfi təsirini izah edir.
4.1.3. Zəruri vərdişləri öz orqanizminə və başqalarının sağlamlığına mənfi təsirini izah edir.	3	Sağlamlığın qorunmasınınümunələr əsasında şərh edir.
	2	Sağlam həyat tərzinə uyğun gələn və gəlməyən vərdişləri fərqləndirir.
	1	Sağlam həyat tərzinə uyğun gələn və gəlməyən vərdişlərə aid nümunələri söyləyir.

Texnologiya: 4-cü sinif.

Mövzu: “Kağızdan baş geyimləri”. Standart: 1.1.1, 1.2.1, 1.2.2, 1.2.3,1.2.4,1.3.1, 1.3.3, 1.3.4, 1.3.6.

Bu mövzuya 9 standart verilib. Bunu bir 45 dəqiqəyə reallaşdırmaq qəti mümkün deyil.Bu zaman müəllim-öz sinfinin səviyyəsinə uyğun standart seçir , onu reallaşdırır, nəticə əldə edir, səviyyələr üzrə meyarlar yazır.

Məzmun standartı	Səviyyə	Qiymətləndirmə standartı
1.3.6. haırladığı məmulatı təqdim edir.	4	Qrupda birgə fəaliyyət göstərərək məmulatın hazırlanmasında iştirak edir və qrup üzvləri ilə anlaşa bilir və müvafiq təhlükəsizlik və gigiyena qaydalrına əməl edir, hazırlanmış məmulatı təqdim edir.
1.3.5. Məmulatın hazırlanmasında müvafik təhlükəsizlik və gigiyena qaydalarına əməl edir.	3	Detalları ardıcıl olaraq birləşdirir və verilmiş məmulatı tam hazırlayır və məmulatın hissələrinə sadə tərtibat verir. Təhlükəsizlik və gigiyena qaydalarına əməl edir.
1.3.6.Məmulatların qrup tərəfindən hazırlanması prosesində birgə fəaliyyət və əməkdaşlıq bacarıqları nümayiş etdirir.	2	Məmulatın detallarını ardıcıllıqla birləşdirir, təhlükəsiszlik, sanitar-gigiyena qaydalrının əksəriyyətinə əməl edir.
1.3.2.Detalları birləşdirməklə müxtəlif məmulatlar hazırlayır.	1	Verilmiş məmulatın hansı detallardan ibarət olacağını müəyyən edir, bəzi sanitar-gigiyenik və təhlükəsizlik qaydalarına nəzərə alır.
1.3.1.Məmulatların detallarını hazırlayır.

Musiqi. 4-cü sinif.

Mövzu: “Vals Avropa və Azərbaycan musiqisində” standart: 1.1.1, 1.1.3, 2.1.1.

Məzmun standartı	Səviyyə	Qiymətləndirmə standartı
1.1.1. Profesional və xalq musiqisi nümunələrini fərqləndirir.	4	Dinlədiyi və ifa etdiyi Azərbaycan və digər musiqi nümunələri arasında oxşar cəhətləri müəyyənləşdirir.
	3	Dinlədiyi və ya ifa etdiyi profesional və xalq nümunələri fərqləndirir.
1.1.3. Azərbaycan və digər xalqların musiqi nümunələri arasında oxşar cəhətləri müəyyən edir.	2	Dinlədiyi və ya ifa etdiyi bəstəkar və xalq melodiyalarında tanıdığı intervalları müəyyən edir.
	1	Profesional və xalq musiqisi anlayışlarını fərqləndirir.

Riyaziyyat. 2-ci sinif.

Mövzu: “Pullarımız ” standart: 4.2.3.

Məzmun standartı	Səviyyə	Qiymətləndirmə standartı
4.2.3.Pul vahidlərindən hesablama və mübadilə zamanı istifadə edir.	4	Qəpik pulları tanıyır, hesablayır, mütəlif qəpiklərlə ifadə edir.
	3	Qəpik pulları tanıyır və hesablayır.
	2	Qəpik pulları çətinliklə hesablayır.
	1	Qəpik pulları tanıyır.