MƏKTƏB DIREKTORUNUN INFORMASIYA MƏNBƏLƏRI

            MƏKTƏB   DIREKTORUNUN   INFORMASIYA   MƏNBƏLƏRI

Hər hansı sosial sistemi keyfiyyətli informasiyalarla təmin etmək üçün birinci növbədə həmin sistemdə

informasiya mənbələrini dəqiqləĢdirmək lazımdır. Axı bir sosial sistemin informasiyaları digərindən təkcə

məzmununa görə deyil, həm də mənbələrinə görə fərqlənir. Məsələn, cəmiyyətin sosial-siyasi və ideya-mənəvi

həyatına aid informasiyalar texniki və iqtisadi informasiyalardan həm məzmununa, həm verilmə tərzinə, həm də

mənbələrinə görə fərqlənir. Birincilər daha çox subyektiv amillərə, kütlələrin Ģəxsi mülahizə və fikirlərinə,

təsəvvür və emosional vəziyyətlərinə, hərəkət motivlərinə istinad edirsə, ikincilərdə üstünlük obyektiv amillərə

verilir. Bu baxımdan bir sosial obyekt olmaq etibarı ilə məktəbin idarə edilməsində istifadə olunan

informasiyaları tədqiq etmək, onların ilk mənbələrini müəyyənləĢdirmək və onlardan istifadə yollarını

araĢdırmaq maraqlıdır.

Xalq təhsili sahəsindəki dövlət siyasətinin həyata keçirildiyi bir Ģəraitdə məktəbin idarə edilməsini

zamanın irəli sürdüyü tələblər baxımından təkmilləĢdirmək böyük aktuallıq kəsb edir.

Məlumdur ki, məktəbin idarə edilməsində iĢtirak edənlər çoxdur. Sinif rəhbərindən tutmuĢ direktoradək, uĢaq

təĢkilatlarından tutmuĢ məktəbin ictimai təĢkilatlarınadək, sinif valideyn üçlüyündən tutmuĢ valideyn komitəsinədək

olan pillələrdə idarəetmə məsələləri ilə məĢğul olan Ģəxslər fəaliyyət göstərir. Əlbəttə, bunların hər biri öz idarəetmə

fəaliyyətini müxtəlif informasiyalar zəminində qurur ki, həmin informasiyalar subyektin tutduğu vəzifə və mövqedən

asılı olaraq müxtəlif mənbələrdən daxil olur. Bu baxımdan məktəbin idarə edilməsində baĢlıca aparıcı sima olan direktorun

informasiya mənbələrini nəzərdən keçirməsi maraqlıdır. Bu və ya digər idarəetmə tapĢırığının icrası üçün

məktəb direktorunun istinad edə biləcəyi informasiyaları aĢağıdakı kimi qruplaĢdırmaq olar:

Direktiv informasiyalar. Təhsil sisteminin, məktəbin təkmilləĢdirilməsi və inkiĢaf etdirilməsinin əsas

istiqamətlərini, qarĢıdakı məqsəd və vəzifələri müəyyən edən dövlət sənədləri, rəhbər maarif orqanlarının rəsmi

göstəriĢləri buraya daxildir. Ölkə prezidentinin fərmanları, Respublika Nazirlər Kabinetinin qərarları, məktəbin

əsasnamə və nizamnaməsi, müxtəlif təlimatlar, nazirliklərin, əmr və sərəncamları direktiv informasiya

mənbələri olub, bir qayda olaraq, öz əksini mətbuat səhifələrində, kitab və kitabçalarda, radio, televiziya

veriliĢlərində, bir sıra normativ aktlarda tapır. Belə informasiyalar məktəbin idarə edilməsində iĢtirak edənlərin

hamısı üçün vacibdir. Bunların toplanması və istifadə edilməsi səviyyəsi rəhbərin yaradıcılıq fəallığından asılı

olur. Məktəbin direktoru nə qədər səriĢtəli olarsa, bir o qədər çox informasiyaya malik olar. Hər hansı idarəetmə

məsələsinin həllində isə direktiv informasiya çoxluğu iĢin keyfiyyətinə mənfi təsir etmir. Ona görə də məktəb

direktoru direktiv informasiya mənbələrini daim izləməli, onların uçotunu aparmalı, özündən aĢağı pilləli

idarəetmə kadrlarının bu informasiyalara yiyələnməsinə nail olmalıdır.

Direktiv informasiyaların elə növü də vardır ki, onlar məktəbin idarə edilməsi üçün rəhbər,

istiqamətverici sənədlər hesab olunur, lakin mətbuat səhifələrində əks etdirilmir. Bunlar xidməti istifadə üçün

yerlərə gönədirlən rəsmi sənədlərdir. Buraya təhsil Ģöbələri vasitəsi ilə daxil olan, eləcə də yerli rəhbər

təĢkilatlar tərəfindən göndərilən informasiyalar daxildir. Nazirliyin bəzi əmr və sərəncamları, kollegiya

qərarları, təhsil Ģöbəsinin əmr və sərəncamları, maarifyanı Ģuranın, yerli icra hakimiyyətlərinin, həmkarlar

ittifaqı komitələrinin, müəssisə, idarə və digər ictimai təĢkilatların XTġ-larla razılaĢdırılaraq göndərdikləri

təlimati məktublar, bölgülər və sair məlumatlar direktiv informasiyalar hesab olunub, məktəblərə yazılı Ģəkildə

çatdırılır. Təcrübə göstərir ki, bu qəbildən olan informasiyaların çoxluğu bəzən iĢə mane olur. Son illərdə belə

bir təcrübə geniĢ yayılmıĢdır ki, müxtəlif təĢkilatlar təhsil Ģöbələri ilə razılaĢmadan rəsmi məktubla məktəblərə

müraciət edir, məktəbi bu və ya digər tədbirlərə cəlb etməyə çalıĢır və bu məqsədlə müəyyən bölgülər,

normativlər hazırlanaraq məktəblərə göndərilir. Çox vaxt da görülən iĢlər barədə məktəblərdən müxtəlif hesabatlar

tələb edilir. Hətta bəzən məktəbin perspektiv və cari iĢ planlarında öz əksini tapmıĢ belə tədbirlərin yerinə

yetirilməsi vəziyyətini öyrənmək üçün müxtəlif komissiyalar təhsil Ģöbələrinin xəbəri olmadan yoxlamalar

aparılır, arayıĢ və təqdimatlar hazırlayır ki, bunlar məzmunca direktiv göstəriĢ xarakteri daĢıyır. Əlbəttə, bu cür

informasiyalar əslində gərəksiz olub, məktəb direktorunun vaxtını almaqdan baĢqa heç nəyə xidmət etmir.

Məktəb direktoru dövlət statistikası tərəfindən müəyyən olunmuĢ formalar, nazirliyin müəyyənləĢdirdiyi

yazılı məlumat və hesabatlardan baĢqa, heç bir təĢkilat qarĢısında hesabat verməyə borclu olmadığını yadda

saxlamalı, lüzumsuz informasiya çoxluğunun yaranmasına qarĢı mübarizə aparmalıdır.

Elmi-pedaqoji informasiyalar: elmi-texniki nailiyyətlər, pedaqoji aləmdəki yeniliklər, ayrı-ayrı fənlərin

tədrisi metodikası sahəsindəki tədqiqatların nəticələri, təlim-tərbiyə prosesini əhatə edən qabaqcıl təcrübə və

xalq maarifinin inkiĢafı ilə bağlı nəzəri və praktik konfransların materialları bu qrupa daxildir. Belə informasiyalar

əsasən iki mənbədən toplanır:

1. Müvafiq mətbuat səhifələrindən, yeni nəĢr olunmuĢ kitab və kitabçalardan;

2. Elmi-praktik, elmi-nəzəri konfranslar, tematik seminarlar, pedaqoji oxular və sairədən. Bu kateqoriyalardan

olan informasiyaların zənginliyi idarəetmə qərarlarının samballılığına müsbət təsir edir. Ona görə də

məktəb direktoru elmi-pedaqoji informasiya mənbələrindən daha geniĢ Ģəkildə istifadə etməyə çalıĢmalıdır.

AĢağıdan daxil olan informasiyalar daha əhatəli olub, daxil olma mənbələrinə görə rəngarəngdir. Belə ki, 82

məktəb direktoruna tabe olan bütün kateqoriyalardan olan iĢçilər ona bu və ya digər məsələyə dair məlumat verə

bilər. Həmin məlumatlar həm yazılı, həm də Ģifahi olur. Belə informasiyaları müxtəlif qruplara ayırmaq

mümkündür:

1. Hesabat xarakterli məcburi informasiyalar. Bunların miqdarı hər bir məktəbin özünün

müəyyənləĢdirdiyi daxili qaydalara müvafiq olaraq müxtəlif ola bilər. ġagirdlərin təlim müvəffəqiyyəti

haqqında sinif rəhbərlərinin yarımillik və illik yazılı statistik hesabatları bütün məktəblərdə tətbiq etdiyi halda,

məktəb üzrə növbətçi siniflərin həftəlik yazılı hesabat verməsi heç də hər məktəbdə qəbul olunmayıb. Bu

baxımdan məktəblərdə il ərzində məktəb direktorlarına veriləcək daxili yazılı hesabatların miqdarı

dəqiqləĢdirilir. Lakin bu sahədə səhvlərə də yol verilir. Bəzi məktəb rəhbərləri yazılı hesabatlara aludəçiliyə yol

verir. Hər həftə, hər gün müxtəlif səviyyəli yazılı hesabatlar toplayır, lakin onlardan kifayət qədər səmərəli

istifadə edə bilmir. Həmin məlumatlar kağız tullantısı olmaqdan baĢqa heç nəyə xidmət etmir.

2. Ehtiyaca görə mövsümü yazılı informasiyalar. Məktəb direktoru hazırladığı qərar layihəsi haqqında

zəruri məlumatlara ehtiyac hiss etdikdə tabeliyində olan müxtəlif kateqoriya iĢçilərdən – sinif rəhbəri, dərnək

rəhbəri, fənn birləĢməsinin sədri, kitabxana müdiri, kabinet müdiri və s. yazılı hesabatlar tələb edə bilər.

3. ġifahi informasiyalar. Məktəb direktoru bu və ya digər məsələlərə dair məlumat toplamaq üçün

müvafiq iĢçiləri dəvət edib onlarla müsahibə aparır və lazımi faktlar toplayır. ġifahi məlumatlar telefon vasitəsi

ilə də verilir. Direktor əvvəlcədən müvafiq iĢçilərə elan edir ki, müəyyən edilmiĢ gündə və vaxtda maraqlandığı

məsələ ilə əlaqədar faktları dəqiqləĢdirib telefonla məlumat versinlər. Belə məlumatlar operativ informasiyalar

olub, məktəb direktorunun fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir.

4. Nəzarət materialları. Məktəb direktorunun idarəetmə fəaliyyətində ən mühüm informasiya

mənbələrindən biri məktəbdə aparılmıĢ yoxlamaların nəticələrinə dair materiallardır. Buraya həm məktəbdaxili

nəzarətin, həm inspektor nəzarətinin yekunlarına dair arayıĢlar, məlumatlar, yoxlama aktları və həm də məktəb

direktorunun Ģəxsi qeydləri daxildir. Bu informasiya mənbələri hər hansı idarəetmə məsələsinin həllinin əsasını

təĢkil edir. Yeri gəldikcə məktəb direktoru həmin mənbələrdəki faktların daha da dəqiqləĢdirilməsini təĢkil

etmək məqsədi ilə operativ nəzarət tədbiri həyata keçirməli olur.

5. Müzakirə materialları. Bu informasiya mənbələrinə istər məktəbin kollegial orqanlarında (pedaqoji

ġura, direktoryanı müĢavirə, kollec Ģurası, direktorluq, istehsalat müĢavirəsi, metodbirləĢmə iclasları,

metodĢuralar və s. ), istərsə də yuxarı təĢkilatların kollegial idarəetmə orqanlarında (maarifyanı ġura,

məktəblərarası metodbirləĢmələr, metodmərkəzlərdəki müxtəlif Ģuralar, nazirliyin kollegiya iclasları və s. )

müzakirə edilmiĢ məsələlər üzrə sənədlər (protokollar, arayıĢlar, protokoldan çıxarıĢlar) daxildir. Belə

informasiyaların birinci qrupu (yəni məktəb daxili kollegial idarəetmə orqanlarının materialları) çoxluq təĢkil

edir. Belə ki, il boyu məktəbin kollegial idarəetmə orqanları çoxsahəli məktəb iĢinin ayrı-ayrı problemlərinə dair

məsələlər müzakirə edib müvafiq qərarlar qəbul edir. Müəyyən vaxtdan sonra ya həmin qərarların yerinə

yetirilməsi vəziyyəti ilə bağlı və ya da təlim-tərbiyə iĢinin hər hansı digər problemi ilə əlaqədar idarəetmə qərarı

hazırlandıqda əvvəlki informasiyalardan (müzakirə materiallarından) yan keçmək olmaz. Ġkinci qrup informasiyalar

heç də bütün məktəblər üçün nəzərdə tutulmur. Yuxarı kollegial idarəetmə orqanları hər hansı məktəbin

fəaliyyəti haqqında məsələ müzakirə edibsə, yalnız həmin məktəbin belə informasiyalardan istifadə etməsi

zəruridir. Məsələn, tutaq ki, maarifyanı ġura bir məktəbdə aparılmıĢ frontal və ya tematik yoxlama nəticələrini,

yaxud rayonun məktəblərində əmək təlimi və peĢəyönümü üzrə iĢlərin vəziyyətini müzakirə edib müəyyən qərar

qəbul etmiĢdir. Müəyyən müddətdən sonra, fəaliyyəti müzakirə edilmiĢ məktəb hər hansı problemlə əlaqədar

olursa-olsun idarəetmə qərarı hazırlayanda həmin informasiya mənbəyinə hökmən istinad etməlidir. Yaxud

rayonun məktəblərində əmək təlimi və peĢəyönümü üzrə iĢlərin vəziyyətini müzakirə etmiĢ XTġ-nın

tabeliyindəki məktəblərdən hər biri bu problemlə bağlı məsələ hazırladıqda Ģuranın müvafiq materiallarından

istifadə etməyə borcludur.

Son illərin təcrübəsi göstərir ki, bu qəbildən olan informasiyalar da artmağa baĢlamıĢdır. Bunun həm obyektiv,

həm də subyektiv səbəbləri vardır. Söz yox ki, məktəb sisteminin dəyiĢməsinə yönəldilən tədbirlər, xalq

təhsili haqqında yeni qanunun həyata keçirilməsi, gənc nəslin müasir elmi-texniki tərəqqinin səviyyəsinə uyğun

təlim-tərbiyəsi, onların peĢəyönümü və həyata hazırlanması sahəsində qarĢıya qoyulan çoxsahəli vəzifələr təhsil

sistemində, o cümlədən məktəbdə mövcud olan kollegial idarəetmə orqanlarının fəaliyyət dairəsinin

geniĢlənməsinə səbəb olmuĢ, ona görə də müzakirə materiallarından ibarət informasiyalar təbii olaraq artmıĢdır.

Bu, əlbəttə, informasiya çoxluğunun obyektiv səbəbləridir. Lakin bundan əlavə, subyektiv amillər də yox deyildir.

Bəzən yuxarı təĢkilatların, kollegial idarəetmə orqanlarının müzakirə etdiyi bütün məsələlər barədə iclas

protokollarından çıxarıĢlar, aidiyyatından asılı olmayaraq, bütün məktəblərə göndərilir və həmin sənədlərin

müzakirəsi tələb olunur. Bununla da rəhbər idarəetmə orqanlarının (deyək ki, nazirlik və ya xalq təhsili

Ģöbələrinin) ayrı-ayrı Ģöbə və bölmələri öz üzərinə düĢən vəzifəni yerinə yetirmiĢ hesab edirlər. Bu cür kağız

üsulu ilə rəhbərlik idarəetməni təkmilləĢdirmək haqqında müasir konsepsiyalara uyğun olmayıb, həyatda özünü

doğrultmur.